(φ. 1 r -1 v ) Πίνακας περιεχομένων (ἀπὸ τὸ χέρι τοῦ Θεοφίλου Βεροίας),
1. (φ. 3 r -10 r ) Τοῦ αὐτοῦ Γερασίμου πρῴην Καστορίας λόγος εἰς τὸ ἐλέησόν
με ὁ θεὸς κατά. Ἀρχ. Προοίμιον. Καθὼς εἰς μίαν εἰκόνα στοχαζόμενος
τινὰς βλέπει ὅλα τὰ τοῦ πρωτοτύπου. Τέλ. καὶ εἴσελθε εἰς τὴν
ἡτοιμασμένην σοι βασιλείαν τῆς ἐκ δεξιῶν στάσεως τῶν δικαίων, ἧς
γένοιτο κ.λπ.
2. (φ. 12 r -28 r ) Τοῦ αὐτοῦ λόγος τρίτος εἰς τὸ ρητὸν τοῦ πεντηκοστοῦ
ψαλμοῦ ὅτι τὴν ἀνομίαν μου ἐγὼ γινώσκω. Τέλ. νὰ δοξασθοῦμεν εἰς
τὴν οὐράνιον δόξαν αἰνοῦντες καὶ εὐλογοῦντες τὸν π(ατέ)ρα κλπ
3. (φ. 30 r –40 v ) Λόγος Γερασίμου εἰς τὸ ρητὸν ἰδοὺ γὰρ ἀλήθειαν καὶ
ἠγάπησας τὰ ἄδηλα καὶ τὰ κρύφια. Ἀρχ. θέλει ὁ υψιπέτης αετός νά
μάθῃτοὺς νεοσσούς του. Τέλ. νά χαροῦμεν μὲ ἀγαλλίασιν, ἧς γένοιτο
κ.λπ. – φ. 30 r : ἐρρέθη εἰς τὸν ἅγιον Λάζα(ρον).
4. (φ. 42 r -52 r ) Τοῦ αὐτοῦ εἰς τὸ ρητὸν ῥαντιεῖς με ὑσσώπῳ καὶ
καθαρισθήσομαι. Ἀρχ. ἄτεχνα καὶ μὲ πολλὴν ἀμέλειαν τῆς δολερᾶς
του προαιρέσεως. Τέλ. ἀκαταπαύστως θὰ ὑμνοῦμεν τὸν ἄναρχον
π(ατέ)ρα κλπ. – φ. 42 r : ἐρρέθη εἰς τὰ Χανιά.
5. (φ. 54 r -61 v ) Τοῦ αὐτοῦ εἰς τὸ ρητόν τοῦ ψαλμοῦ ἀπόστρεψον τὸ
πρόσωπόν σου ἀπὸ τῶν ἁμαρτιῶν μου. Ἀρχ. Περιγράφει εἰς τὰς ὑπὲρ
αἴσθησιν θεωρίας. Τέλ. νὰ ἀξιωθῆτε τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν, ἧς
γένοιτο κλπ. – φ. 54 r : ἐρρέθη εἰς Κυδωνίας.
6. (φ. 62 r -67 r ) Τοῦ αὐτοῦ λόγος α. Περὶ μυστηρίων. Ἀρχ. Ἰδίωμα καὶ φύσις
εἶναι εἰς τὸ ζῶον. Τέλ. ὁποῦ ψάλλει … ἡ ἁγία ἐκκλησία εἰς τὴν ὥραν

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΩΔΙΚΩΝ 1-100

 119 

τοῦ βαπτιζομένου. Ἔκδ. Χατζόγλου-Μπαλτᾶ, τ. 1, σ. 103-120.
7. (φ. 70 r -75 v ) Τοῦ αὐτοῦ λόγος β ος Περὶ ἱερωσύνης. Ἀρχ. Ὅλοι ἠξεύρετε
καλὰ τὴν λαιμαργικὴν συνήθειαν ὁποῦ ἔχουν οἱ ἄνθρωποι. Τέλ. θέλει
σᾶς ἀξιώσει ἀντάμα εἰς τὸ ἕνα μέρος καὶ τὸ ἄλλο τῆς οὐρανίου αὐτοῦ
βασιλείας. ἔκδ. Χατζόγλου-Μπαλτᾶ, τ. 1, σ. 121-135.
8. (φ. 78 r -84 r ) Τοῦ αὐτοῦ λόγος εις τοὺς Τρεῖς Ἱεράρχας. Ἀρχ. Ἂν ἴσως
καὶ καμμίαν φορὰν ἐθέλασι. καθήση τινὲς τὸν καιρὸν τοῦ ἔαρος. Τέλ.
μιμηθεῖτε ταῖς πράξεις τους καὶ ταῖς πολιτείαις τους διὰ νά ἀξιωθῆτε
κλπ.
9. (φ. 86 r -91 r ) Τοῦ αὐτοῦ λόγος τῇ Κυριακῇ ι΄ Ματθαίου ἐμβλέψατε εἰς τὰ
πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ. Ἀρχ. θαυμάζεται ὁ σοφώτατος Ἀριστοτέλης.
Τέλ. νὰ εὐχαριστοῦμεν ἐκεῖ ἀληθέστατα τὸ δεδοξασμένον σου κράτος
εἰς τοὺς αἰῶνας, ἀμήν.
10. (φ. 94 r -101 v ) Τοῦ αὐτοῦ λόγος τῇ Κυριακῇ τοῦ Ματθαίου εἰς τὸ ὁ λύχνος
τοῦ σώματος εστιν ὁ ὀφθαλμός. Ἀρχ. Εἶναι ρήτωρ ὁποῦ συμβουλεύει
μίαν πολιτείαν. Τέλ. νὰ ἐπίβλεψῃ εἰς ἡμᾶς ἀξιώνοντάς μας τῆς
οὐρανίου αὐτοῦ βασιλείας, ἧς γένοιτο κλπ.
11. (φ. 106 r -111 v ) Τοῦ αὐτοῦ λόγος εἰς τὸ τοῦ Ἠσαΐου ρηθέν. Ὁ λαὸς ὁ
καθήμενος ἐν σκότει εἶδε φῶς μέγα. Ἀρχ. εὑρισκόμενος κανένας
ἄρρωστος εἰς τὰ ὀλοίσθια. Τέλ. νὰ δοξάζῃς ἀντάμα μὲ ὅλους τοὺς
μακάριους τὸ ὑπερύμνητον ὄνομα.
12. (φ. 114 r -122 v ) Τοῦ αὐτοῦ λόγος εἰς τὴν θυγατέρα τοῦ ἀρχισυναγωγοῦ
Ἰαείρου. Ἀρχ. Πολλὴν καὶ θαυμαστὴν ὠφέλειαν πέρνουσιν. Τέλ. εἰς
τοὺς γνωρίμους της λέγω εἰς τὴν οὐράνιον βασιλείαν.
13. (φ. 124 r -129 v ) Τοῦ αὐτοῦ λόγος τῇ Κυριακῇ τῶν δύο τυφλῶν. Ἀρχ. Καὶ
τὰ ἀναίσθητα πράγματα καὶ τὰ ἀπροαίρετα. Τέλ. καὶ νὰ ἐλπίσωμεν
πῶς θέλεις μας δεχθεῖς εἰς τήν.
14. (φ. 132 r -138 v ) Τοῦ αὐτοῦ εἰς τὴν ὑπόθεσιν τοῦ λεπροῦ. Ἀρχ. Ἐὰν τὸ
θέλημα τοῦ ἀνθρώπου τόσον εἶναι δυνατόν. Τέλ. νὰ γενοῦμεν ἄξιοι
τοῦ γάμου τῆς θείας σου μεγαλοπρεπείας δοξάζοντες κλπ.
15. (φ. 140 r -147 v ) Τοῦ αὐτοῦ λόγος εἰς τὴν παραβολὴν τῶν γάμων. Ἀρχ.
Πολλὴν παραπόνεσιν δείχνει σήμερον ὁ τῶν ὅλων βασιλεύς. Τέλ. νὰ σὲ
ὑμνοῦμεν καὶ νὰ σὲ δοξάζωμεν εἰς τοὺς αἰῶνας κλπ.
16. (φ. 148 r -154 r ) Τοῦ αὐτοῦ λόγος τῇ ς Κυριακῇ. Ἀρχ. Ἂν ἴσως καὶ τινὰς
ἄνθρωπος ἤθελεν ἔχει κανένα πρᾶγμα μὲ πᾶσαν δικαιοσύνην. Τέλ.
ἄλλα στεφόμεστεν κατὰ ἀλήθειαν εἰς τὴν πατρίδα τῆς οὐρανίου
ἐκείνης δόξης.
17. (φ. 156 r -165 v ) Τοῦ αὐτοῦ λόγος εἰς τὸ τοῦ Λουκᾶ ρητὸν καὶ προσελθὼν
ἥψατο τῆς σοροῦ. Ἀρχ. Καθὼς ὁ ἔμπειρος ἰατρός. Τέλ. καὶ νὰ ἀνεβῆτε
εἰς τὸ καθολικόν σας κάστρον κλπ.
18. (φ. 166 r -173 v ) Τοῦ αὐτοῦ λόγος εἰς τὸν μονογενῆ υἱὸν τῆς χήρας. Ἀρχ.

ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

 120 

Ἐὰν ἡ κοσμικὴ ἐξουσία, ὁποῦ ἔχει ἕνας ἄνθρωπος ἐπάνω εἰς ἕνα
πρᾶγμα. Τέλ. νὰ σὲ ἀναθέσῃ εἰς τὴν κατοικητήριον τῶν μακαρίων
ἀγγέλων.
19. (174 r -180 v ) Τοῦ αὐτοῦ λόγος τῇ Κυριακῇ τῶν δέκα λεπρῶν. Ἀρχ. Πολὺν
πόθον εἴχασι παλαιὰ οἱ Ἑβραῖοι νά ψάλλουν. Τέλ. καὶ τὸ ἄλλον νὰ
κληρονομήσετε τῶν οὐρανίων ἀγαθῶν.
20. (φ. 182 r -190 v ) Τοῦ αὐτοῦ λόγος εἰς τὸ κατὰ Λουκᾶν 10 ὑπόθεσις τοῦ
πειράζοντος τὸν κύριον νομικοῦ. Ἀρχ. Ὅταν τινὰς ἀκούῃ ἕνα
ἄνθρωπον πλούσιον καὶ ἐξουσιαστήν. Τέλ. καὶ θέλει μᾶς δώση τὸν
ἀρραβῶνα τῆς οὐρανίου βασιλείας.

1. (σ. 1-217) Τίτλος (φ. 1 r ): «Ἡρωδιανοῦ τῆς μετὰ Μάρκον βασιλείας
ἱστοριῶν». – (σ. 1-39) Βιβλίο α΄. Ἀρχ. Οἱ πλεῖστοι τῶν περὶ συγκομιδὴν
ἱστορίας ἀσχοληθέντων. – (σ. 40-75) Βιβλίο β΄. – (σ. 76-108) Βιβλίο γ΄. –
(σ. 108-135) Βιβλίο δ΄. – (σ. 136-154) Βιβλίο ε΄. – (σ. 155-173) Βιβλίο
ϛ΄. – (σ. 174-199) Βιβλίο ζ΄ . – (σ. 200-217) Βιβλίο η΄. Ἔκδ. K.
Stavenhagen, Herodiani ab excessu divi Marci libri octo, ἐκδ. Teubner,

ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

 124 

Λειψία 1922 (ἀνατύπ. 1967). Κάποιες ἐλάχιστες παρασελίδιες
σημειώσεις ἀπὸ μτγν. χέρι.
2. (σ. 219-221) Ἐξήγης περὶ συμβόλων καὶ ἀντικειμένων ἀπὸ τὴν Παλαιὰ
Διαθήκη. Ἀρχ. Αἱ πτέρυγες τῶν ἀγγέλων, τὸ ὕψος δηλοῦσι τῆς αὐτῶν
φύσεως. Τέλ. Διὰ τοῦτο λέγει ὁ προφήτης ἀνατελεῖ ὄνομα αὐτῷ.
3. (σ. 222-223) «Ἐξήγησις τῶν τῆς βιβλογενεσίας ὀνομάτων». Ἀρχ.
Πληγωμένος ἦτον ὁ ἄνθρωπος ἀπὸ τὸν διάβολον τὸν ἄνθρωπόλεθρον
ὄφιν. Τέλ. Καὶ γὰρ τὸ Μαρίας ὄνομα κυρία τῆς θαλάσσης ἑρμηνεύεται.
4. (224 καὶ ἔσω ὀπίσθιο κάλυμμα) «Ἐκ τῶν τοῦ Σολομ[ῶντος] παροιμιῶν».
Ἀρχ. Ὥσπερ ἐνώπιον χρυσοῦν ἐν ῥινὶ ὑός. Τέλ. Μακρόθυμος ἀνὴρ
πολὺς ἐν φρονήσει.

Τὸ φιλοσοφικὸ χειρόγραφο ἀντιγράφηκε στὰ Βρανιανὰ τῶν Ἀγράφων ἀπὸ
τὸν ἱερομόναχο Ἀναστάσιο Γόρδιο (ὡς λαϊκὸ ἀκόμη Ἀλέξιο) κατὰ τὰ
μαθήματα τοῦ Εὐγενίου Γιαννούλη τὸ 1675. Στὴ συνέχεια, ὁ Γόρδιος δώρισε
τὸ χειρόγραφο στὸν ἱερόπαιδα Νικόλαο τὸ 1683.
(φ. 1 r -42 r ) ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΚΟΡΥΔΑΛΛΕΑΣ, Ὑπομνήματα στὴ Λογικὴ τοῦ Ἀριστοτέλη. –
(φ. 1 r -13 r ) «Τοῦ σοφωτάτου καὶ λογιωτάτου κυρίου Θεοφίλου τοῦ
Κορυδαλλέως (ἑξῆς ἐρυθρόγραφο:) Σύνοψις τοῦ Περὶ κατηγοριῶν
βιβλίου». Ἀρχ. Ἔστι μὲν συγγραφεὺς τῆς περὶ κατηγοριῶν βίβλου ὁ
Ἀριστοτέλης, ἕλλην δὲ τὸ γένος. Τέλ. Οἷον, τὸν κίονα ἡ βάσις, καὶ οἱ
κίονες, τὰ ἐπικείμενα βάρη. – (φ. 14 r -19 v ) «Σύνοψις τοῦ περὶ ἑρμηνείας
βιβλίου». Ἀρχ. Ζητεῖται δὲ ἐκ μέρους τῆς ὕλης, εἰς ἀπεργασίαν
συλλογισμῶν, καὶ τῶν ἄλλων λογικῶν ὀργάνων. Τέλ. Δηλώσει ταῦτα
τρανῶς τὸ ἐφεξῆς διάγραμμα [ἀκολουθεῖ διάγραμμα]. – (φ. 20 r -31 r )
«Σύνοψις περὶ συλλογισμοῦ ἐκ τῶν προτέρων ἀναλυτικῶν». Ἀρχ.
Ἐπιγράφεται μὲν ἡ πραγματεία ἀπὸ τῆς ἀναλύσεως, ἀναλυτικά. Τέλ.
Οἷά εἰσὶ τὰ τεκμήρια, ἅπερ ἀντιστρέφει πρὸς τὰς οἰκείας αἰτίας. – (φ.
31 r -38 r ) «Ὕστερα ἀναλυτικά ἐκ τῶν περὶ ἀποδείξεως βιβλίων». Ἀρχ.
Ἔστι δὲ τὸ περὶ οὗ ὁ λόγος ἐπὶ τῆς προκειμένης πραγματείας ἡ
ἀπόδειξις. Τέλ. Οὐ προσλαμβάνεται ἐν τῷ ὁρισμῷ πάντα, ὅτι
περιέχεται ἐν τῷ προσεχεῖ γένει. – (φ. 38 v -42 r ) «Σύντομος ἔκθεσις περὶ
σοφιστικῶν ἐλέγχων». Ἀρχ. Γένη μὲν τῶν ἐπιχειρημάτων, οἷς ἐν τῷ
διαλέγεσθαι χρώμεθα τέσσαρα, διδασκαλικόν, διαλεκτικόν,
πειραστικόν, καὶ ἐριστικόν. Τέλ. Τῷ συνετιστικῷ φωτὶ ὁδηγούμενος, τῆς
ἐνυποστάτου, καὶ πηγαίας σοφίας ᾖ [πρέπει δόξα πᾶσα παρὰ πάντων,
εἰς αῖῶνα τὸν ἅπαντα, ἀμήν]. – Πρόκειται γιὰ διασκευὴ τῶν

κορυδαλλικῶν ὑπομνημάτων τῆς Λογικῆς, πιθανῶς ἀπὸ τὸν Εὐγένιο
Γιαννούλη, δάσκαλο τοῦ βιβλιογράφου Ἀναστασίου Γορδίου.
(φ. 49 r -58 r ) ΜΙΧΑΗΛ ΨΕΛΛΟΣ, Συνοπτικὸν σύνταγμα φιλοσοφίας. (49 r ) Τίτλος
(ἐρυθρόγραφος): «Διδασκαλία σύντομος καὶ σαφεστάτη, περὶ τῶν
δέκα κατηγοριῶν, καὶ τῶν προτάσεων καὶ τῶν συλλογισμῶν, περὶ ὧν
τίς προδιδαχθεὶς εἰς πᾶσαν μὲν καὶ ἄλλην ἐπιστήμην καὶ τέχνην,
ἐξαιρέτως δὲ εἰς ῥητορείαν εὐκόλως ἐμπορεύσεται· τόδ’ ὑπερτίμου
καὶ ὑπάτου τῶν φιλοσόφων κυροῦ Μιχαὴλ τοῦ Ψελλοῦ». Ἀρχ. [Καὶ
διαβολῆς τὸ προοίμιον] Ἐπειδή τισιν, οὐκ οἶδ' ὅθεν εἰπεῖν, τὴν τῆς
διαλεκτικῆς ἐπιστήμης δραστήριον δύναμιν. Τέλ. Αἱ ἀντιφατικαὶ
μερίζουσι τὴν ἀλήθειαν καὶ τὸ ψεῦδος ἐπὶ παντὸς χρόνου καὶ πάσης
ὕλης. Βλ. ἄλλα ἕξι χειρόγραφα τοῦ ἔργου ( ΜΠΤ 146 , Μεγ. Λαύρας Λ
107 (μέρος), Barb. gr. 164 (ἀποσπ.) , Πατρ. Ἱεροσολύμων 106, Marc.
gr. 524 , Vat. Reg. gr. 116 ) στὸ https://cagb-db.bbaw.de/register/andere
Werke.xql?id=w27033a49-09fb-41 bb-9746-241f9e362842.
(φ. 58 v -60 r ) <ΜΙΧΑΗΛ ΨΕΛΛΟΣ;>, «Περὶ τῶν τριῶν σχημάτων καὶ ὅλως περὶ
συλλογισμῶν ἀποσημείωσις». Ἀρχ. Συλλογισμός ἐστι λόγος, ἐν ᾧ
τεθέντων τινῶν ἕτερόν τι τῶν κειμένων ἐξ ἀνάγκης συμβαίνει τῷ
ταῦτα εἶναι. Τέλ. Καὶ περὶ μὲν τῶν τριῶν σχημάτων ἀρκείσθω ταῦτα.
Τέλος. Τὸ αὐτὸ κείμενο καὶ στὸν κώδ. ΜΠΤ 146, φ. 37 v -39 r · βλ. καὶ
https:// cagb-db.bbaw.de/handschriften/handschrift.xql?id=6543
(φ. 67 r -76 r ) ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΚΟΡΥΔΑΛΛΕΑΣ, Σύνοψις εἰσαγωγικωτέρα εἰς γεωγραφίαν
καὶ πρότερον εἰς θεωρίαν σφαιρικήν. – (φ. 67 r ) Ἐπιστολὴ Θεοφίλου
Κορυδαλλέως πρὸς τὸν [Βλάσιο] Σκαρλάτο, ἀχρον., ἐπίτιλη,
ἀνυπόγραφη. Τίτλος: «Σκαρλάτῳ τῷ πανευκλεῒ ἀνδρὶ λογίῳ τε, καὶ
εὐγενεστάτῳ, Θεόφιλος ὁ Κορυδαλλεύς». Ἀρχ. Δόγμα οὐχ ἧττον ἢ
παλαιὸν αἷς ἔργον ψυχαῖς ἡ κάλλους τοῦ νοεροῦ θεωρία. Τέλ. Εἴ τις
εὐθυμῶν ἐῤῥωμένως τὸ λαμπρότατον κλέος ἑλλήνων, τῶν ποτὲ
εὐδαιμόνων, οὐχ ἧττον, ἢ καὶ σοφῶν. – (φ. 67 v ) «Προοίμιον». Ἀρχ.
Πλάττει ταῖς μούσαις ὁ φυσικὸς μῦθος συμπεπλεγμέναις μίαν μετ’
ἄλλην νὰ κάμνουσι χορόν. – (φ. 67 v -76 v ) «Σύνοψις εἰσαγωγικωτέρα εἰς
γεωγραφίαν, καὶ πρότερον εἰς θεωρίαν σφαιρική συγγραφεῖσα ἀπὸ
φωνῆς τοῦ σοφωτάτου Θεοφίλου τοῦ Κορυδαλλέως». Ἀρχ.
Ἀπαρίθμησις, καὶ τάξις τῶν μερῶν τοῦ κόσμου. Τέλ. Ἡ σύνοδος τῶν
καλῶν εἶναι καλὴ μετρίως τῶν κακῶν εἶναι πολλὰ κακή. – Τὸ αὐτὸ
κείμενο καὶ στὸν κώδ. Μουσείου Μπενάκη 93 (ΤΑ 250), φ. 8 r -21 v ·
Εὐριδίκη Λάππα-Ζιζήκα – Ματούλα Ρίζου-Κουρουποῦ, Κατάλογος
ἑλληνικῶν χειρογράφων τοῦ Μουσείου Μπενάκη (10ος-16ος αἰ.),
Ἀθήνα 2017 [ἠλεκτρ. ἔκδοση], σ. 328 [ἔντυπη ἔκδ., Ἀθήνα 1991]. Γιὰ
τὸ κείμενο βλ. Β. Ι. Τσιότρας, Ἡ ἐξηγητικὴ παράδοση τῆς
Γεωγραφικῆς ὑφηγήσεως τοῦ Κλαυδίου Πτολεμαίου. Οἱ ἐπώνυμοι
σχολιαστές, διδακτ. διατριβή, Θεσσαλονίκη 1999, σ. 232-242· ὁ ἴδιος,
«Τρεῖς ἀνέκδοτες ἐπιστολὲς τοῦ Θεοφίλου Κορυδαλλέως καὶ οἱ
ἀριστοτελικὲς πηγές τους», Ὁ Ἐρανιστὴς 24 (2003) 11-12· πβ. ὁ ἴδιος,

«Κλαύδιος Πτολεμαίος και Θεόφιλος Κορυδαλλεύς: Τα αστρολογικά
κείμενα», Σιναϊτικά Ανάλεκτα, τ. Α΄, Αθήνα 2002, σ. 171-208.
(φ. 76 r -78 v ) ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΚΟΡΥΔΑΛΛΕΑΣ, «Περὶ ἀστρολάβου». Ἀρχ. Ἀστρόλαβον
καλεῖται τὸ κατ' ἐπίπεδον στρογγύλον τοῦ οὐρανοῦ. Τέλ. Καὶ βλέπε
τὴν μέθοδον εἰς τὰ πρωτήτερα μαθήματα. Τέλος. Ἔκδ. Β. Τσιότρας,
«ἡ Ἀνέκδοτη πραγματεία Περὶ ἀστρολάβου τοῦ Θεοφίλου
Κορυδαλλέως»,Ὁ Ἐρανιστὴς 22 (1999) 5-28.
(φ. 79 r -80 r ) «Τῆς λογικῆς λέξες διὰ τῆς ἀῤῥαβικῆς βίβλου». Πρόκειται γιὰ
ὅρους τῆς λογικῆς ἑλληνιστὶ καὶ ἀραβιστί. Προηγοῦνται ὀνομασίες τῶν
κύκλων (ἑλληνιστί-ἀραβιστί) ὑπὸ τὸν τίτλο «Οἱ κύκλοι».