ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ, Μετάφραση Μεταφυσικής Ant. Genovesi
Πρόκειται γιὰ τὸ ἔργο: Γενουηνσίου Στοιχεῖα τῆς Μεταφυσικῆς
ἐξελληνισθέντα μὲν ἐκ τῆς λατινίδος φωνῆς ὑπὸ … Εὐγενίου τοῦ Βουλγάρεως,
ἔκδοση τῶν Ζωσιμάδων, Βιέννη 1806· βλ. Ἠλιοὺ Α΄, 1806.13, καὶ Stiernon,
«Eugène Boulgaris», σ. 764, ἀρ. 53. Ἀποτελεῖ μετάφραση τοῦ ἔργου: Antonio
Genovesi, Disciplinarum metaphysicarum elementa, mathematicum in morem
adornata, τ. I-IV, Νάπολη 1747. Τὸ χειρόγραφο ἀκολουθεῖ πιστὰ τὴν ἔκδοση,
ὥστε προφανῶς ἀποτελεῖ ἀπόγραφό της.
(φ. 4 r ) Τίτλος: «Μεταφυσικὴ Ἀντωνίου Γεννουηνσίου ἐκλεκτικοῦ φιλοσόφου,
μεταφρασθεῖσα εἰς τὴν ἑλληνικὴν διάλεκτον ἀπὸ τῆς λατινίδος παρὰ
Εὐγενίου». Στὸ χειρόγραφο σχόλια marginalia. – (φ. 4 r ) «Στοιχεῖα τῆς
Μεταφυσικῆς. Πρόλογος». Ἀρχ. Τὴν μεταφυσικὴν εἰς δύο οἱ σοφοὶ
διαιροῦντες, δίχα αὖθις εκάτερον τῶν μερῶν ὑποτέμνουσι. – (φ. 4 r -47 v ) «Τῆς
Μεταφυσικῆς. Μέρος Α΄ περιέχον τὰς ἀρχὲς τῆς Ὀντοσοφίας, καὶ
Κοσμοσοφίας». Ἀρχ. Ὀντοσοφίαν ἀποκαλοῦμεν ἐπιστήμην καθόλου περί τε
τὸ ὄν, καὶ τὸ κατὰ γένος. Τέλ. Τὸ ἄρα μηδὲν ἐξεῖναι εἰδέναι, παιδιά ἐστιν, ἢ
μανία: Ἀρχὴ δε τοι τὸ ἥμισυ παντός. – (φ. 48 r -133 r ) «Τῶν Στοιχείων τῆς
Μεταφυσικῆς Μέρος Β΄. Προδιοίκησις». Ἀρχ. Τὸ περὶ ψυχῆς, καὶ ἀγγέλων,
καὶ θεοῦ τοῦ ὑπερτάτου πραγματευόμενον τῆς μεταφυσικῆς ἐν γένει. Τέλ. Eἰ
μέλλει κατ’ ἀρετὴν μορφωθῆναι καὶ αὐτοῖς τοῖς ἐξ ἐθνῶν μεμαρτύρητο. –
Κάποια φύλλα μὲ προεξοχὲς;σημειώσεων στὸ περιθώριο (αὐτιά).
ΑΔΗΛΟΣ Λογικὴ
(σ. 1-112) ΑΔΗΛΟΣ, Λογικὴ πραγματεία. Ἀρχ. Βουληθεὶς ὁ τῶν ὅλων Κύριος,
καὶ ποιητὴς τῶν ἁπάντων θεός. Τέλ. κολ. Ἐπὶ τῶν κατὰ ἀπόφασιν
λεγομένων, ὡς ὅταν λέγομεν τὸν λίθον ἀναιδῆς ἢ μὴ ὁρῶντα [.
<ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΚΟΡΥΔΑΛΛΕΑΣ >, Γεωγραφία
1. (φ. 3 r -24 r ) <ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΚΟΡΥΔΑΛΛΕΑΣ>, Σύνοψις εἰσαγωγικωτέρα εἰς
γεωγραφίαν καὶ πρότερον εἰς θεωρίαν σφαιρικήν. – (φ. 3 r -4 r )
Ἐπιστολὴ Θεοφίλου Κορυδαλλέα πρὸς τὸν [Βλάσιο] Σκαρλάτο. Ἀρχ.
Δόγμα οὐχ ἧττον ἢ παλαιὸν αἷς ἔργον ψυχαῖς ἡ κάλλους τοῦ νοεροῦ
θεωρία. Τέλ. Εἴ τις εὐθυμῶν ἐῤῥωμένως τὸ λαμπρότατον κλέος
ἑλλήνων, τῶν ποτὲ εὐδαιμόνων, οὐχ ἧττον, ἢ καὶ σοφῶν. – (φ. 4 v )
«Προοίμιον». Ἀρχ. Πλάττει ταῖς μούσαις ὁ φυσικὸς μῦθος
συμπεπλεγμέναις μίαν μετ’ ἄλλην νὰ κάμνουσι χορόν. – (φ. 5 r -24 r )
«Ἀπαρίθμησις, καὶ τάξις τῶν μερῶν τοῦ κόσμου». Ἀρχ. Ὅλος οὗτος ὁ
αἰσθητὸς κόσμος εἶναι σχηματισμὸς στρογγυλός. Τέλ. Ἡ σύνοδος τῶν
καλῶν εἶναι καλὴ μετρίως τῶν κακῶν εἶναι πολλὰ κακή.
– Τὸ αὐτὸ κείμενο καὶ στὸν κώδ. Μουσείου Μπενάκη 93 (ΤΑ 250), φ.
8 r -21 v · Εὐριδίκη Λάππα-Ζιζήκα – Ματούλα Ρίζου-Κουρουποῦ,
Κατάλογος ἑλληνικῶν χειρογράφων τοῦ Μουσείου Μπενάκη (10ος-
16ος αἰ.), Ἀθήνα 2017 [ἠλεκτρ. ἔκδοση], σ. 328 [ἔντυπη ἔκδ., Ἀθήνα
1991]. Γιὰ τὸ κείμενο βλ. Β. Ι. Τσιότρας, Ἡ ἐξηγητικὴ παράδοση τῆς
Γεωγραφικῆς ὑφηγήσεως τοῦ Κλαυδίου Πτολεμαίου. Οἱ ἐπώνυμοι
σχολιαστές, διδακτ. διατριβή, Θεσσαλονίκη 1999, σ. 232-242· ὁ ἴδιος,
«Τρεῖς ἀνέκδοτες ἐπιστολὲς τοῦ Θεοφίλου Κορυδαλλέως καὶ οἱ
ἀριστοτελικὲς πηγές τους», Ὁ Ἐρανιστὴς 24 (2003) 11-12· πβ. ὁ ἴδιος,
«Κλαύδιος Πτολεμαίος και Θεόφιλος Κορυδαλλεύς: Τα αστρολογικά
κείμενα», Σιναϊτικά Ανάλεκτα, τ. Α΄, Αθήνα 2002, σ. 171-208.
<ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΟΥΓΔΟΥΡΗΣ>, Σχόλια σὲ ἀριστοτελικὰ ἔργα
1. (φ. 2 r -64 v ) <ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΟΥΓΔΟΥΡΗΣ>, Σχόλια στὸ Φυσικὴ ἀκρόασις. Τίτλος (2 r ):
«Φυσική. Εἰς τὰ τοῦ φιλοσόφου περὶ Φυσικῆς ἀκροάσεως
ὑπομνήματα» [διαλέξεις α΄-η΄]. Ἀρχ. Συντομίας χάς ᾖ χαίρω ὥστ’ ὰν
μάλιστα δυνατόν, ἐκείνων δή μοι τῶν ζητημάτων ἀπέχεσθαι δέδοκται.
Τέλ. Καὶ περὶ μὲν τῶν τῆς Φυσικῆς ἀκροάσεως ἀρκείσθω ταῦτα. Διὰ δὲ
τὸ τέλος τῷ Θεῷ δόξα. Ἀνέκδοτο.
2. (φ. 65 r -77 v , 78 r -84 v ) <ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΟΥΓΔΟΥΡΗΣ>, Σχόλια στὸ Περὶ οὐρανοῦ καὶ
κόσμου. Τίτλος (65 r ): «Εἰς τὰ τοῦ φιλοσόφου περὶ οὐρανοῦ καὶ κόσμου
Διάλεξις θ΄». Ἀρχ. Εἴπομεν τὰ τῷ φυσικῷ σώματι κοινῶς ἀνήκοντα.
Νῦν δὲ καὶ περὶ τοῦ φυσικοῦ σὠματος ἐν μέρει ῥητέον. Τέλ. Καὶ περὶ
μὲν τοῦ οὐρανοῦ καὶ κόσμου ἅλις. Περὶ γὰρ τούτων μακρολογεῖν
ἀστρολογίας ἂν εἴη οἰκεῖον, ἧς μικρόν τι παράδειγμα ἄντικρυς
σχηματίσαιμεν. Ἀνέκδοτο.
– Στὰ φ. 78 r -84 v κείμενο περὶ οῦρανοῦ καὶ ζωδίων. Τίτλος στὸ 78 v
(ἐρυθρόγραφος): «Προγνωστικὸν τοῦ Ἀριστοτέλους πότε γίνεται ἄνεμος
ἢ βροχή». Ἀρχ. Μηνὶ μαρτίῳ, δεκάτῃ ὀγδόῃ, εἶναι ἰσημερία.
– Στὰ φ. 68 v , 69 r , 69v, 75 r , 79 v , 81 r , 81 v , 82 r , παραστάσεις τῆς γῆς καὶ
ζω3. (φ. 91 r -99 v ) <ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΟΥΓΔΟΥΡΗΣ>, Σχόλια στὸ Περὶ γενέσεως καὶ φθορᾶς.
Τίτλος (91 r ): «Εἰς τὰ τοῦ φιλοσόφου περὶ γενέσεως καὶ φθορᾶς
διαλέξεις». Ἀρχ. Ἐπεὶ μὲν ὁ τῆς φύσεως μύστης ἀδύτων, ἐν τῇ τῶν
περὶ οὐρανοῦ ἐκδόσει τὸ ἓν τῶν τοῦ φυσικοῦ σώματος εἰδῶν. Τέλ. Ἄρ’
οὖν κύριον αὐτῆς αἴτιον οὔτε συνώνυμον οὔτε ὁμώνυμον εἶναι δύναται.
Ἀνέκδοτο.
4. (φ. 134 r -153 r ) <ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΟΥΓΔΟΥΡΗΣ>, Σχόλια στὸ Περὶ ψυχῆς. Τίτλος (134 r ):
«Εἰς τὰ τοῦ φιλοσόφου περὶ ψυχῆς διάλεξις α΄». Ἀρχ. Τῷ καλλίστῳ οὐ
τῆς φυσικῆς μόνον, ἀλλὰ καὶ τῆς φιλοσοφίας ἁπάσης μέρει
ἐπιχειροῦμεν. Τέλ. Φαμὲν τὰς νοηματικὰς ἕξεις ἅτε δὴ ἐκ τῶν
ἐπισφραγισθέντων εἰδῶν, ἀδιαίρετα. Ἀνέκδοτο.δίων (ἐν μέρει ἐρυθρόγραφες)· βλ. ΠΙΝΑΚΕΣ.
ΧΑΡΙΣΙΟΣ ΜΕΓΔΑΝΗΣ, Λύχνος Διογένους
(φ. 2 r -7 v , σ. 1-317) Τίτλος: (2 r ): «ΛΥΧΝΟΣ ΤΟΥ ΔΙΟΓΕΝΟΥΣ Ἢ ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ ΗΘΙΚΟΙ
παρὰ τοῦ δημητρίου Μεγδάνου τοῦ ἐκ Κοζάνης. Πρὸς χρῆσιν, καὶ ὠφέλειαν
τῆς νεολαίας εἰσαγομένης εἰς τὴν συνδιατριβὴν τοῦ κοινωνικοῦ [!] βίου, ὅπως
προειδοποιουμένη περὶ τῶν ἐλαττωμάτων τῆς κακοηθείας διαθέττηται [!] εἰς
ἀποχήν των, καὶ οἰκονομῆται πρὸς τὰς ἐκ τούτων προσγινομένας ἐπηρείας,
καὶ ἐνοχλήσεις». Ἔκδ. Βιέννη 1818 (ὁ τίτλος ἐλαφρῶς διαφοροποιημένος).
Τὸ χειρόγραφο πρέπει ἀντιγράφηκε ἀπὸ τὴν ἔκδοση, ὅπως προκύπτει ἀπὸ
σφάλμα ἀντιγραφῆς (ὁμοιοτέλευτο) τοῦ συγγραφέα στὴν αὐτόγραφη
ἀφιερωτικὴ ἐπιστολή του πρὸς τὸν χορηγό. Ἀπὸ τὸ χειρόγραφο λείπει ἡ
ἐπιστολὴ τῶν τυπογράφων ἀδελφῶν Καπετανάκη πρὸς τὸν συγγραφέα. Ὁ
Μεγδάνης κατέγραψε στὸν παρόντα κώδικα τὸν τίτλο, τὴν ἀφιερωτικὴ
ἐπιστολὴ πρὸς τὸν χορηγὸ Γ. Τακιατζή, καθὼς καὶ τὸν Πίνακα τῶν
κεφαλαίων. Στὴ συνέχεια πρέπει να παρέδωσε τὸ κείμενο πρὸς ἀντιγραφὴ σὲ
κάποιον γραφέα, ὄχι ὅμως καλλιγράφο.
– (φ. 3 r -5 r ) Ἀφιερωτικὴ ἐπιστολὴ πρὸς τὸν Γεώργιο Κ. Τακιατζή, χορηγὸ τῆς
ἔκδοσης. Ἀρχ. Ἡ φυσική σου χρηστότης, ἡ διὰ τὰς κτητὰς χάριτας τῆς καλῆς
παιδείας στο εὐγένεια τῆς ψυχῆς σου. – Μετὰ τὸ πέρας τῆς ἐπιστολῆς: ἐν
Κοζάνῃ 1817: αὐγούστου 21: – ὁ ἐν ἱερεῦσι Χαρίσιος Δημητρίου ὁ Μεγδάνης
(ὅπως καὶ στὴν ἔκδοση). – (φ. 6 r -7 r ) Πίνακας περιεχομένων (κεφαλαίων). –
(σ. 1-317) Κείμενο. Ἀρχ. Ἡ ὑπερηφανία εἶναι μία καταφρόνησις ὅλων τῶν
ἄλλων, ἐκτὸς μόνου τοῦ ἑαυτοῦ του. Τέλ. Καὶ χωρὶς νὰ δέχηται πάλιν
ὀρθώτερα δόγματα καὶ φρονήματα.
ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΒΛΕΜΜΥΔΗΣ – ΚΕΙΜΕΝΑ ΛΟΓΙΚΗΣ
1. (φ. 2 r -61 r ) Νικηφόρου τοῦ Βλεμμύδου, Ἔκδοσις ἀκριβὴς περὶ λογικῆς
ἐπιστήμης, Ἀρχ. Ἐπειδήπερ ἡ λογικὴ ἐπιστήμη πρὸς τὴν ἱερὰν γραφὴν
καὶ πάντας τοὺς τῆς ἀληθείας λόγους. Τέλ. καὶ σοφιστικοὶ ἔλεγχοι
δέκα καὶ τρεῖς: — τέλος καὶ τῷ θεῷ χάρις, Ἔκδ. PG 142, 688C1-
725Β9. Ἔκδ. Νικηφόρος Βλεμμίδης, Ἐπιτομὴ Λογικῆς, ἐκδ. Θωμᾶς
Μανδακάσης, Λειψία 1784, σ. 1-21 (ΘΠ, ἀρ. 1383).
2. (φ. 65 r -91 r ) Διάφορα κείμενα μὲ κενὰ καὶ συνοδευόμενα ἀπὸ διάφορα
σχήματα λογικῆς.
<ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΨΑΛΙΔΑΣ;> Μεταφυσικὴ
(φ. 5 r -108 r ) <ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΨΑΛΙΔΑΣΣ;>, Στοιχεῖα Μεταφυσικῆς. Ἀνέκδοτο. – (φ.
5 r -7 r ) «Τὰ πρὸ τῆς μεταφυσικῆς εἰωθότα προλέγεσθαι, ἔνθα καὶ περὶ τῆς
φύσεως αὐτῆς καὶ χρήσεως». Ἀρχ. (α΄) Φιλοσοφία τὸ θειότατον ἅμα καὶ
κάλλιστον τοῖς ἀνθρώποις εἶναι μάθημα. – (φ. 7 r -42 r ) «Περὶ Ὀντολογίας».
Ἀρχ. Ἔστιν οὖν τῆς Ὀντολογίας τὰς ὁλικωτέρας καὶ κοινὰς ἐννοίας, εὖ τε καὶ
διακεκριμένως ἀναπτύξασθαι. – (φ. 42 v -58 v ) «Μεταφυσικῆς μέρος Β΄.
Κοσμολογία γενική». Ἀρχ. Κοσμολογία γενική ἐστιν ἐπιστήμη τοῦ κόσμου ἐν
γένει. – (φ. 59 r -96 r ) «Μεταφυσικῆς μέρος Γ΄. Ἡ Ψυχολογία». Ἀρχ. Διὰ τοῦ
πνεύματος ἐν γένει ἐκληφθέντος, οὐδὲν ἕτερον ἐννοοῦμεν εἰμὴ οὐσίαν ἁπλῆν.
– (φ. 96 v -108 r ) «Μεταφυσικῆς μέρος Δ΄. Θεολογία φυσική». Ἀρχ. Ὅσα περὶ
θεοῦ καὶ τῶν ἐκείνων ἰδίων, ἐξ ἡγήτορος καὶ διδασκάλου τοῦ λόγου
γινώσκομεν. – Πιθανότατα πρόκειται γιὰ μετάφραση/διασκευὴ ἀπὸ τὸν Ἀθ.
Ψαλίδα τοῦ ἔργου Christian Wolff, Philosophia prima sive Ontologia (1730),
Cosmologia generalis (1731), Psychologia empirica (1732), Psychologia
rationalis (1734) Theologia naturalis (1736, 1737) [Chr. Wolff, Gesammelte
Werke, II. Abteilung: Lateinische Schriften, έκδ. J. Ecole, Hildesheim – New
York, 1964 κ.ἑ.]· βλ. καὶ Παν. Νοῦτσος, «Ἕνα μαθηματάριο ‘Μεταφυσικῆς’
τοῦ Ἀθανασίου Ψαλίδα», Ὁ Ἐρανιστὴς 18 (1986) 93-104.
ΛΟΓΙΚΗ
1. (σ. 1-160) ΑΔΗΛΟΣ, «Λογική». Ἀρχ. Λογικὴ εἶναι ἡ ἐπιστήμη ἡ ἐξετάζουσα
τοὺς νόμους καὶ (ἀναπτύσσουσα) τοὺς κανόνας τῆς διανοήσεως. Τέλ.
Τὰ ὁποῖα σκοτίζουσι τὸ φῶς τοῦ λόγου, ἑπομένως ἐμποδίζεται ἡ
γνῶσις τῆς ἀληθείας.
2. (σ. 161-338) «Κουβαρᾶς Στοιχειολογίας». Ἀρχ. Τμῆμα Α΄. Περὶ τῶν
θεμελιωδῶν νόμων τῆς διανοήσεως. Ἡ νόησις ἀντικείμενον τινὸς γίνεται
διὰ παραστάσεων τινων. Τέλ. Ἐκ τοῦ συνόλου τῶν ὁποίων γεννᾶται ἡ
[……] αὐτῶν [……] αὐτῶν.3. (σ. 339-342) Σχέδιο ἐπιστολῆς Γεωργίου (Κωνσταντινίδη;) πρὸς ἄδηλη
κυρία. Ἀρχ. Πλήρης χαρᾶς καὶ εὐφροσύνης ἦλθον εἰς τὴν ἁγίαν Μονὴν
τῆς Γωνίας, ὅπως σὲ ἐνατενίσω ἀκόμη ἅπαξ ἐκ τοῦ πλησίον. Τέλ. Καὶ
θέλω σὲ προσφέρει τὴν καρδίαν μουὡς ἀντάλλαγμα τοῦ πρός με
ἔρωτός σου.
4. (σ. 343-345 κάλυμμα τέλ.) Σημειώσεις Λογικῆς.
ΜΑΤΘΑΙΟΣ ΒΛΑΣΤΑΡΗΣ, ΝΟΜΙΜΟΝ
φ. 1-518: (φ. 1-27) Νόμιμον. Θεῖος καὶ ἱερὸς νόμος ἤγουν τέχνη τοῦ καλοῦ
ἔργου καὶ σωφρονισμοῦ τῶν θελόντων καὶ μὴ θελόντων. Νόμιμον.
Λέγεται δὲ νόμος, ἐπειδὴ καὶ νὰ δίνει τοῦ καθ᾽ ἑνὸς τὸ δίκαιον αὐτοῦ·
μετὰ πίνακος πάντων τῶν κεφαλαίων τῶν ἐν τῷ περιεχομένῳ
γεγραμμένων εἰς χίλιους ἑπτακόσιους σαράντα ἕξη. ἐν χωρίῳ
Σανίστα. Πίναξ τοῦ παρόντος νομίμου πάντων τῶν αὐτοῦ κεφαλαίων
διὰ ψηφίων. (φ. 29-518) Κείμενο τοῦ Νομίμου.
ΜΑΘΗΜΑΤΑΡΙΟ
(σ. 1-54) Στοιχεῖα ἐκ διαφόρων ποιητῶν.
(σ. 55-56) Στίχοι εἰς τὸν Φωκυλίδην.
(σ. 56-74) Φωκυλίδου ποίημα νουθετικόν.
(σ. 75-103) Κάτωνος ρωμαίου γνῶμαι.
(σ. 107-115) Ἰσοκράτους πρὸς Δημόνικον παραινέσεις λόγος α, ἐξηγηθεὶς ἐκ
τῆς ἑλληνίδος διαλέκτου εἰς ἡμετέραν διάλεκτον, παρὰ τοῦ σοφωτάτου τε
καὶ λογιωτάτου κυρίου κυρίου σεβαστοῦ τοῦ ἐκ Τραπεζοῦντος καὶ
ἐπιπόνου Εὐσταθείου Λάμβρου τοῦ ἐξ Ἰωαννίνων. Ἀρχ. Ἡμεῖς, ὦ Δημόνικε,
ἐξετάζοντες τὰ ἤθη. Τέλ. Οὔτε ἂν ἴσως θέλῃς νὰ ὀμόσῃς ἀληθῶς πάλιν νὰ
μὴν ὀμόσῃς.
(σ. 129-137) Πρὸς τὸν εἰπόντα «Προμηθεὺς εἶ ἐν λόγοις».
(σ. 138-173) Πρὸς Νιγρῖνον ἐπιστολή. Νιγρῖνος ἢ περὶ φιλοσόφου ἤθους.
(σ. 174-240) Δίκη φωνηέντων. Ἐπὶ ἄρχοντος Ἀριστάρχου Φαληρέως.
(σ. 240-247) Ἀλκυὼν ἢ περὶ μεταμορφώσεως.
(σ. 248-269) Προμηθεὺς ἢ καύκασος.
