Φιρμάνι προς τους καδή και ναΐπη Σερβίων και Κοζάνης που εκδόθηκε μετά από αίτηση του Πατριάρχη Κων/πόλεως και της Ιεράς Συνόδου , για τον Θεόφιλο, τον οποίο ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Ιάκωβος διόρισε επίσκοπο Σερβίων και Κοζάνης, και στο οποίο περιέχονται οι ρήτρες του βερατίου που δόθηκε στον ειρημένο μητροπολίτη, για να ενεργεί αυτός, δηλ. ο Θεόφιλος , ως αντιπρόσωπος του στην Επισκοπή Σερβίων και Κοζάνης.
Στο verso : μπεράτ σουρούτ του Σερβίων και Κοζάνης Φιλοθέου, ως των ημερών (;) δοθέν του....τάτου πολυχρονεμένου βασιλέως ...σουλτάν Χαμίτ 1785
Μετάφραση του εγγράφου 3 είναι διαθέσιμη στις σελίδες σελ. 23-31 του βιβλίου του Γεώργιου Σαλακίδη'' Τα Σουλτανικά Έγγραφα της Δημοτικής Βιβλιοθήκης της Κοζάνης (1721-1909)"
Παρατίθεται η μετάφραση του εγγράφου 3
'Abdulhamid Han, γιος του Ahmed Han, πάντοτε νικητής
Πρότυπα των καδήδων (kadi) και των δικαστών, μεταλλεία αρετής και θεολογίας, καδή και ναΐπη (na'ib) των Σερβίων και της Κοζάνης ας αυξηθεί η αρετή τους. Με την άφιξη της υψηλής αυτοκρατορικής διαταγής να γίνει γνωστό ότι: Ο ορθόδοξος πατριάρχης της Ισταμπούλ και η σύνοδος των μητροπολιτών που εδρεύει στην Αυλή της Ευτυχίας μου υπέβαλαν σφραγισμένη αίτηση στο αυτοκρατορικό μου συμβούλιο σχετικά με το εξής θέμα:
Στο υψηλό βεράτιο που δόθηκε στον κληρικό Ιάκωβο, ο οποίος είναι μητροπολίτης Θεσσαλονίκης και των παλαιόθεν εξαρτημάτων της που ανήκουν στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου, αναφέρεται ρητά ότι κανείς άλλος δεν πρέπει να αναμειγνύεται άδικα στη διευθέτηση των θεμάτων και των υποθέσεων καθώς και στη συλλογή των κρατικών φόρων και των υπόλοιπων φόρων που δίνουν κατά παράδοση οι φόρου υποτελείς μη μουσουλμάνοι υπήκοοι που κατοικούν σε περιοχές της δικαιοδοσίας του• ο αναφερθείς μητροπολίτης διόρισε τον επίσκοπο Θεόφιλο αντιπρόσωπό του για να συλλέγει τους κρατικούς φόρους και τους υπόλοιπους φόρους που δίνουν κατά παράδοση οι μη μουσουλμάνοι υπήκοοι που κατοικούν στα Σέρβια και την Κοζάνη και τα εξαρτημένα χωριά, που ανήκουν στη δικαιοδοσία του ειρημένου μητροπολίτη, καθώς και για να επιτελεί τις συνήθειeς τους και να διευθετεί τις υπόλοιπες υποθέσεις τους. Με την αίτησή τους, λοιπόν, ζήτησαν την ευαρέσκεια μου σχετικά με την έκδοση μιας υψηλής διαταγής η οποία να δοθεί στον ειρημένο αντιπρόσωπο, επίσκοπο Θεόφιλο, και να περιέχει με σαφήνεια τις διατάξεις του βερατίου του ειρημένου μητροπολίτη, ούτως ώστε κανείς να μην αναμειγνύεται άδικα στην επιτέλεση των συνηθειών και τη συλλογή των κρατικών φόρων και τη διευθέτηση των υπόλοιπων υποθέσεων εκ μέρους του ειρημένου επισκόπου. Για το λόγο αυτό, αφού εξετάστηκαν τα κατάστιχα των επισκοπικών μουκαταάδων (piskopos mukata'asi) που φυλάγονται στο αυτοκρατορικό μου θησαυροφυλάκιο, βρέθηκε ότι: (1) Τις εκκλησίες και τα μοναστήρια που βρίσκονται σε περιοχές που ανήκουν στη δικαιοδοσία των μητροπόλεων και που από παλιά βρίσκονται κατοχή τους, κανείς να μην τις παίρνει από τα χέρια των μητροπολιτών χωρίς να έχει υψηλή διαταγή. (2) Επίσης, κανείς να μην αναμειγνύεται και να μην παρενοχλεί τις επιδιορθώσεις που γίνονται με
άδεια του ιερού νομού σύμφωνα με το παλαιό έθιμο. (3) Και να μην
επιτρέπεται και η παρενόχληση και η επιβολή προστίμων εκ μέρους της τάξης των αξιωματούχων της κοσμικής εξουσίας (ehl-i Orf) με τη δικαιολογία ότι <<εμείς, έχοντας μπουγιουρουλντί (buyrultu), απλώς επιθεωρούμε τις εκκλησίες και τα μοναστήρια>>,χωρίς να έχουν υψηλή διαταγη. (4) Όταν κάποιος από την τάξη των ζιμμήδων (zimmi) πρόκειται να παντρευτεί ή να χωρίσει μια γυναίκα, κανείς, εκτός από τον επίσκοπο και τους διορισμένους από αυτόν αντιπροσώπους του, να μην μεσολαβεί και να μην ανακατεύεται. (5) Ό,τι διαθήκες κάνουν οι αποθανόντες κληρικοί και λαικοί ζιμμήδες,
σύμφωνα με τις συνήθειες τους, υπέρ του πατριάρχη και του μητροπολίτη και των επισκόπων τους, να γίνονται δεκτές και να εξετάζονται σύμφωνα με τον ιερό νόμο με χριστιανούς μάρτυρες. (6) Όταν διαπιστώνεται ότι κάποιος από τους μοναχούς, τους παπάδες, τις καλόγριες και τους ηγουμένους που υπάγονται στη δικαιοδοσία του ειρημένου επισκόπου, έχει διαπράξει κάποιο σφάλμα ενάντια στις συνήθειες τους και τιμωρείται σύμφωνα με αυτές, κανείς άλλος να μην στέκεται εμπόδιο και να μην αναμειγνύεται. (7) Στους παπάδες ή τους αντιπροσώπους τους, οι οποίοι, χωρίς τη συγκατάθεση και την άδεια των επισκόπων και ενάντια στις συνήθειες τους, παντρεύουν κάποιον ζιμμή στον οποίο δεν επιτρέπεται να παντρευτεί, να επιβάλλονται οι αναγκαίες τιμωρίες. (8) Όταν παρουσιάζονται διενέξεις του επισκόπου και των αντιπροσώπων του και των ανθρώπων του, που σχετίζονται με τον ιερό νόμο (§er‘-i §erif), αυτές να μην εκδικάζονται σε κανένα μέρος, αλλά να παραπέμπονται στο αυτοκρατορικό μου συμβούλιο (divan-i humayun) για να εξεταστούν ενώπιον των Μεγάλων Βεζίρηδων και των Καζασκέρηδών (kazasker) μου. Όσο χρονικό διάστημα βρίσκεται (ο επίσκοπος) στο αυτοκρατορικό συμβούλιο στην Αυλή μου για να εκδικαστεί η υπόθεσή του, να εμποδίζεται η κλήτευση (άλλου) στη θέση του. Να μην γίνονται καταναγκασμοί και παρενοχλήσεις με τη μεσολάβηση και την παράκληση τρίτου λέγοντας «Κάνε αυτόν τον μοναχό επίσκοπο», ή πάλι λέγοντας «Καθαίρεσε τον τάδε παπά και δώσε την εκκλησία του στον τάδε παπά» κανείς να μην παρενοχλεί και ασκεί βία. (9) Όπως απαιτεί ο παλαιός νόμος και το βεράτιο του ειρημένου επισκόπου, εάν αυτός έχει να λαμβάνει κάτι από τους ετήσιους αναγκαστικούς κρατικούς φόρους από τους μοναχούς, τους παπάδες και τους υπόλοιπους ζιμμήδες, οι εκάστοτε κυβερνήτες να προσφέρουν έννομη βοήθεια στους αντιπροσώπους που αυτός διόρισε για τη συλλογή τους και να τους διευκολύνει στη συλλογή. (10) Σύμφωνα με την παλαιό συνήθεια και το βεράτιό του, οι ζιμμήδες να δίνουν τους ετήσιους αναγκαστικούς κρατικούς φόρους, και τα χρήματα για την ελεημοσύνη, και τους φόρους των πανηγυριών και των γάμων και των μοναστηριών τους, καθώς και τους υπόλοιπους φόρους που εμπίπτουν στη δικαιοδοσία του πατριάρχη και του μητροπολίτη και να μην τους επιτρέπεται να φέρνουν αντιρρήσεις. (11) Ορισμένοι μοναχοί και παπάδες των περιοχών που υπάγονται στη δικαιοδοσία της επισκοπής του, οι οποίοι έχουν απαρνηθεί τον κόσμο και περιφέρονται από συνοικία σε συνοικία και προκαλούν αναταραχή, να μην περιφέρονται όπου θέλουν, ενάντια στις συνήθειες τους, και να τιμωρούνται με τη συγκατάθεση του επισκόπου τους και σύμφωνα με τα έθιμά τους, και να εμποδίζονται (από το να περιφέρονται) και να στέλνονται πίσω στα μοναστήρια που κατοικούσαν από παλιά. (12) Όταν ορισμένοι παπάδες και μοναχοί πηγαίνουν, με τη συναίνεση του επισκόπου τους, στα σπίτια των ζιμμήδων και τελούν τις συνήθειες τους, να μην παρεμποδίζονται ούτε ως προς αυτό, ούτε ως προς τις αρχές και την τάξη που διέπουν τις μεταξύ τους σχέσεις σύμφωνα με τις παλαιές συνήθειες τους, από τους καδήδες και τους ναΐπηδες και τους μουτεσελλίμηδες (mutesellim) και τους βοεβόδες (voyvoda) και τους μουτεβελλήδες (mutevelli) και τους σούμπασήδες (suba§i) και τους υπολοίπους αξιωματούχους της κοσμικής εξουσίας.
(13) Επειδή ανέκαθεν η μέριμνα και η διευθέτηση όλων γενικά των υποθέσεων και των θεμάτων των φτωχών μη μουσουλμάνων (ραγιάδων) της περιφρούρητης επικράτειάς μου, καθώς και τα έσοδα και τα έξοδα του Κοινού (ke§i§hane) τους, δεν ανήκαν, σύμφωνα με τις συνήθειες τους, αποκλειστικά στην κρίση και την φροντίδα του εκάστοτε πατριάρχη, αλλά ανετίθεντο στη σύνοδο των μητροπολιτών, και επειδή ανέκαθεν οι σφραγίδες που χρειάζονται για να εκδοθούν αποδείξεις για τα ποσά που δανείζονται ήταν στα χέρια των μητροπολιτών, καθώς η σύνοδος των μητροπολιτών ήταν υπεύθυνη για τα χρέη και την εγγύηση, και στο εξής, για να αποφευχθούν η αδικία και η απάτη εις βάρος τους (των μητροπολιτών), οι σφραγίδες όλων των μοναστηριών που βρίσκονται στην περιφρούρητη επικράτειά μου να ανατίθενται κατ' αυτόν τον τρόπο στη σύνοδο και, όπως από παλιά κανείς δεν αναμειγνυόταν και η σφραγίδα του Κοινού κατετίθετο στη σύνοδο των μητροπολιτών, έτσι και στον καιρό της βασιλείας μου, που τη συνοδεύει η ευτυχία, η αναφερθείσα σφραγίδα να ανατίθεται στη σύνοδο και να περιέχει τον τίτλο της συνόδου των μητροπολιτών που εδρεύει στην Αυλή, και να παραδίδεται στον μητροπολίτη, τον οποίο επιλέγουν μεταξύ τους (για το σκοπό αυτό). Και οι αιτήσεις που κάνουν ο πατριάρχης και η σύνοδος των μητροπολιτών,
και είναι σφραγισμένες με τη σφραγίδα του Κοινού, να είναι έγκυρες, και ό,τι αιτήσεις και αναφορές κάνουν, σχετικές με τις συνήθεις τους, αυτές να γίνονται δεκτές. (14) Εκδόθηκε παλαιότερα υψηλό φιρμάνι για να εισαχθεί στις διατάξεις των βερατίων τους ( το οποίο διελάμβανε τα εξής) : << να μην παρεμποδίζονται ο επίσκοπος και οι ιερείς, όταν τα σπίτια τους ( των χριστιανών) απαγγέλλουν το ευαγγέλιο χωρίς να υψώνουν την ένταση στην φωνή τους. Οι αξιωματούχοι της κοσμικής εξουσίας, με μόνο σκοπό την παρενόχληση, να μην χρησιμοποιούν προφάσεις, όπως ''Εσείς, σε κάποιο δωμάτιο των ιδιόκτητων σπιτιών σας, κάνετε λειτουργία και διαβάζετε το ευαγγέλιο και κρεμάτε καντήλες και ανάβετε κεριά και τοποθετείτε καθίσματα και εικόνες και κρεμάτε κουρτίνα και ανάβετε και θυμιατίζετε λιβάνι και κρατάτε ράβδο στα χέρια σας.'' Ο Μπεηλερμπέης και οι υπόλοιποι αξιωματούχοι της κοσμικής εξουσίας, ενάντια στον ιερό νόμο και ζητώντας άδικα χρήματα με μόνο σκοπό την απόκτηση πλούτου, να μην τους παρενοχλούν στην τέλεση των μάταιων συνηθειών τους, υπό την προυπόθεση, βέβαια, ότι δεν θα υψώνουν την ένταση της φωνής τους και δεν θα βλασφημούν. Να μην επιτρέπεται η αδικία και η παρενόχληση ενάντια στο φιρμάνι (αυτό). (15) Στους αντιπροσώπους και τους ανθρώπους του ειρημένου επισκόπου, οι οποίοι στέλνονται από αυτόν για να εισπράξουν κρατικούς φόρους, να δίνονται οδηγοί, και, όταν αυτοί στα μέρη που πηγαίνουν αλλάζουν ενδυμασία και φέρουν μαζί τους σύνεργα πολέμου (όπλα), οι αξιωματούχοι της κοσμικής εξουσίας, παρακινούμενοι από τον πόθο για την απόκτηση πλούτου, να μην αναμειγνύονται και να μην τους εμποδίζουν λέγοντας «Εσύ γιατί περιφέρεσαι;».(16) Κανένας ζιμμής να μην εξαναγκάζεται να γίνει μουσουλμάνος, χωρίς να το θέλει ο ίδιος. (17) Όταν κάποιοι δεν έχουν χρήματα για να πληρώσουν τους κρατικούς φόρους στον μητροπολίτη και δίνουν αντί αυτών υφάσματα και ρούχα και χρήματα, κανείς από τους εμίνηδες (emin) στους σταθμούς και στα λιμάνια να μην αναμειγνύεται και ταλαιπωρεί τους αντιπροσώπους και τους ανθρώπους (του μητροπολίτη) που τα μεταφέρουν, ζητώντας τους τελωνειακούς δασμούς και δώρα.(18) Και όταν μεταφέρουν τα προϊόντα των αμπελιών του που προορίζονται για τη διατροφή του ιωδίου του ειρημένου επισκόπου, και τον μούστο και το λάδι και το μέλι και τα υπόλοιπα προϊόντα και πράγματα που δίνει η τάξη των ζιμμήδων ως ελεημοσύνη, οι εμίνηδες των τελωνείων και οι φύλακες (γιασακτσήδες) στα λιμάνια και στις πύλες να μην τους παρεμποδίζουν ζητώντας δασμούς και οτιδήποτε άλλο.(19)Κανείς να μην αναμειγνύεται στη σύμφωνη με το νόμο κατοχή και νομή εκ μέρους του επισκόπου των αμπελιών, κήπων και τσιφλικιών που ανήκουν στη δικαιοδοσία της επισκοπής του και στις εκκλησίες και τα μοναστήρια του• καθώς και (στην κατοχή και νομή) των βακουφικών χωραφιών, βοσκότοπων και μύλων, τα οποία από παλιά ήταν καθαρή ιδιοκτησία• καθώς και των πανηγυριών και των αγιασμάτων και των σπιτιών, καταστημάτων, ακινήτων ιδιοκτησιών και πραγμάτων και ζώων που αφιερώθηκαν (έγιναν βακούφι) στα μοναστήρια του και σε παρόμοια εκκλησιαστικά ιδρύματα. (20) Όταν οι πασάδες, οι καδήδες και οι νάίπηδες με αίτησή τους, που αναφέρεται στην παύση και εξορία και την κακή διαγωγή του αναφερθέντος επισκόπου, κάνουν παράπονα, αυτά να μην εισακούονται έως ότου γίνει γνωστό εάν αληθεύουν. Και αν εκδίδεται με κάποιο τρόπο υψηλό φιρμάνι, να μην λαμβάνεται υπόψη και να μην εφαρμόζεται. Κι αν δίνεται με κάποιο τρόπο υψηλή διαταγή με προγενέστερη ή μεταγενέστερη ημερομηνία, να εμποδίζεται πάλι η εφαρμογή της. (21)Όταν κάποιοι ζιμμήδες, ενόσω ζουν, με διαθήκη ορίσουν κάποια πράγματα για τον πατριάρχη, το μητροπολίτη, τον επίσκοπο και τις εκκλησίες τους, και μετά πεθάνουν, να παίρνονται αυτά από τους κληρονόμους τους σύμφωνα με τον ιερό νόμο. (22) Και οι φόροι των νεκρών ανδρών και γυναικών των ζιμμήδων, που ονομάζονται «παρρησία» και «πρόθεση», να παίρνονται από τους κληρονόμους τους μέσω του ιερού νόμου. Από τους παπάδες και τους μοναχούς και τους υπόλοιπους ζιμμήδες που κατοικούν στα χωριά και τους ναχιγιέδες (nahtye) και τους καζάδες (kaza) που υπάγονται στη δικαιοδοσία του ειρημένου επισκόπου [να συλλέγονται] οι ετήσιοι κρατικοί φόροι και ο φόρος «ζαράρι κασσαμπιγιε'» (zarar-i kassabiye) και τα χρήματα για την ελεημοσύνη και οι φόροι για τους αγια­σμούς, τις ζητείες και τα πανηγύρια, και οι φόροι για τον πρώτο, το δεύτε­ρο και τον τρίτο γάμο. Και κάθε χρόνο [να παίρνονται] από το σπίτι του κάθε έγγαμου ζιμμή δώδεκα άσπρα και από κάθε παπά ένα χρυσό για τον φόρο "πισκοποσλούκ". (24) Να μην ζητούνται οι τελωνειακοί δασμοί, όταν μεταφέρονται το σιτάρι και το ελαιόλαδο που συνηθίζουν να δίνουν κάθε χρόνο μερικοί ζιμμήδες έναντι (των ρευστών χρημάτων ) των κρατικών φόρων.